چرایی شب قدر
نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه های قرآنی و روایی بر آن است تا اهمیت و ارزش احیای شب قدر را تبیین کند.
شب قدر، شب تقدیرها
طبیعت دنیا اقتضائاتی دارد که نمی توان از آن گریخت، بلکه باید در چارچوب همان عمل کرد؛ زیرا اینها سنت های الهی هستند که تحویل و تبدیلی در آن راه نمی یابد.[1]
از جمله سنت های حاکم بر جهان مادی دنیا، سنت زمان است که هر چیزی را در خود فرو گرفته است و اجازه نمی دهد تا در بیرون آن چیزی تحقق یابد. این مسئله موجب می شود تا در دنیا هر چیزی زمان مند باشد. پس امور مادی در زمان خاصی تحقق می یابد که یکی از مقتضیات تحقق آن است؛ به این معنا که برای تحقق هر چیزی اموری به عنوان مقتضی لازم است که از جمله آنها مقتضی زمان است. بنابراین، زمان به عنوان یکی از شاخص های مهم در تحقق وجودی چیزها در دنیاست.
اگر فرض کنیم که هر چیزی در جهان در یک چارچوب مشخصی ایجاد می شود که مقدرات آن چیز است، زمان نیز یکی از مقدرات آن چیز خواهد بود. قرآن در آیه 2 سوره فرقان می فرماید که خداوند همه چیز را آفریده و به تناسب حال، آن را اندازه گیری و مقدر ساخته است. این اندازه گیری و تقدیر هر چیز به این معناست که از نظر زمانی نیز محدوده ای که چیزی باید در آن تحقق یابد و به کمال رسد نیز مشخص است. چنانکه مسیری که یک چیز از آغاز تا انجام در کمیت و کیفیت می پیماید تا به کمال برسد، مشخص شده است.[2] از این رو خداوند در آیه 67 سوره زمر می فرماید که خداوند میزان استعداد هر چیز را می سنجد و براساس آن سنجش به او تفضل می کند. پس همان گونه که در کلیات به تقدیر می پردازد و اندازه کلی چیزی را از آغاز تا انجام مشخص و معین می کند، در جزئیات ریز نیز به تقدیر و اندازه گیری می پردازد. پس مثلا اگر بارانی ببارد خداوند حتی اندازه و میزان آبی که در رودها می باید جریان یابد نیز مشخص می نماید.[3] همان گونه که منازلی را که خورشید و ماه و دیگر ستارگان و سیارات می باید از آغاز تا انجام و نیز در طول یک مدت زمانی مشخص بپیمایند، تعیین کرده است.[4]
از این مطالب و نیز مطالب دیگری که در قرآن بیان شده می توان این معنا را به دست آورد که برای هر چیزی دو نوع تقدیر کلی و جزیی است. البته تقدیرات جزیی در چارچوب همان تقدیرکلی صورت می گیرد، اما با همه این نباید فراموش کرد که هر تقدیر جزئی می تواند در تحقق تقدیر کلی نقش اساسی داشته باشد.
از جمله تقدیراتی که برای انسان در چارچوب زندگی دنیایی و مادی در سنت الهی وجود دارد، سنت تقدیر یک ساله است. به این معنا که هر انسانی افزون بر تقدیر کلی و ثابتی که برای او رقم خورده است و از آن به سعادت و شقاوت ابدی مکتوب در ام الکتاب و کتاب مکنون یاد می شود، همچنین تقدیرات جزیی و متغیر سالانه ای است که در شب قدر رقم می خورد.
از آیات و روایات این معنا به دست می آید که می توان امیدوار بود که تقدیر ازلی و ابدی آدمی تغییر یابد. در ادعیه طلوع و غروب آفتاب آمده که هر صبح و شام سه مرتبه دعایی را بخواند که از جمله فقرات آن این است: ان کنت عندک فی ام الکتاب شقیا فاجعلنی سعیدا فانک تمحو ماتشاء و تثبت و عندک ام الکتاب؛ اگر من در علم تو در لوح ام الکتاب و قضای حتم، شقی بوده ام تو مرا به کرامت خودت سعادتمند گردان که تنها تو می توانی هر چیزی را محو کنی و به جایش چیز دیگری را اثبات نمایی و لوح ام الکتاب قضا و قدر به دست توست.
بنابراین، امکان تغییر در تقدیرات کلی نیز وجود دارد و این تغییر می تواند هر زمانی بویژه در شب قدر انجام می گیرد که مقدرات یک ساله نوشته می شود. خداوند به صراحت در آیات سوره قدر و آیات نخست سوره دخان می فرماید که شب قدر که معادل هزار ماه و بیش از هشتاد و اندی سال است، شب تقدیر است.