راهی به سوی آفتاب

اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَكَةٍ زَيْتُونِةٍ لَّا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن يَشَاء وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

خدا نور آسمانها و زمين است مثل نور او چون چراغدانی است که در آن ، چراغی باشد ، آن چراغ درون آبگينه ای و آن آبگينه چون ستاره ای درخشنده از روغن درخت پر برکت زيتون که نه خاوری است و نه باختری افروخته باشد روغنش روشنی بخشد هر چند آتش بدان نرسيده باشد نوری افزون بر نورديگر خدا هر کس را که بخواهد بدان نور راه می نمايد و برای مردم مثلهامی آورد ، زيرا بر هر چيزی آگاه است

از دیدگاه برخی:

منظور از واژه «مشكوة» ابراهيم، «زجاجه» اسماعيل،و منظور از «مصباح» وجود گرانقدر محمد صلى الله عليه وآله است؛
همان‏گونه كه پيامبر اسلام در ديگر آيات قرآن، «سراج» يا چراغ روشنگر ناميده شده است.
آن حضرت از درخت مبارك «ابراهيم» و از ريشه و تبار او و از پيامبران ابراهيمى است؛ همان‏گونه كه بيشتر پيامبران اين‏گونه بودند. «ابراهيم» خودش نه شرقى بود و نه غربى؛ نه بر راه يهود بود و نه نصارى؛ مسيحيان به سوى خاور نماز مى‏گزارند و يهوديان به سوى باختر، امّا او به سوى كعبه نماز مى‏گزارد.
و اين جمله كه مى‏فرمايد: «نزديك بود روغن آن درخت مبارك بدون رسيدن آتش به آن شعله‏ور گردد»، منظور اين است كه شايستگيها و ارزشهاى والاى اخلاقى و انسانى پيامبر اسلام نزديك بود پيش از آن كه به او وحى شود، همه جا پرتو افكن و آشكار گردد.
نُورٌ عَلىْ نُوْرٍ
محمد صلى الله عليه وآله پيامبرى از نسل پيامبرى ديگر است.
پاره‏اى آورده‏اند كه منظور از «مشكوة» نياى پيامبر گرامى، «عبدالمطّلب» و «زجاجه» پدر ارجمندش «عبداللّه» و «مصباح» خود آن حضرت است كه نه شرقى است و نه غربى بلكه از مكّه و كنار كهن‏ترين معبد توحيد كه به گونه‏اى در قلب كره زمين است قامت برافراشته است.

امام رضا علیه السلام می فرمایند:
نحن المشكوة فيها و المصباح محمد صلى الله عليه وآله يهدى اللّه لولايتنا من احبّ.(192)
منظور از «مشكات» ما هستيم و آن چراغ روشنگر محمد صلى الله عليه وآله است و خدا هركه را دوست دارد در پرتو دوستى ما هدايت مى‏كند.

و از حضرت باقر عليه السلام آورده‏ اند كه در تفسير آيه مورد بحث فرمود:
فى قوله كمشكوة فيها مصباح قال نور العلم فى صدر النبى صلى الله عليه وآله المصباح فى زجاجة الزجاجة صدر على عليه السلام، صار علم النّبى صلى الله عليه وآله الى صدر على عليه السلام… نور على نور، اى امام مؤيد بنور العلم و الحكمة فى اثر الامام من آل محمد، و ذلك من لدن آدم الى ان تقوم الساعة، فهؤلاء الاوصياء الّذين جعلهم اللّه عزّ و جلّ خلفاء فى ارضه و حججه على خلقه.(193)
منظور از جمله، «كمشكوة فيها مصباح» نور علم پيامبر گرامى است.
و منظور از «فى زجاجة…» سينه مبارك على عليه السلام است كه علم پيامبر به خواست خدا به آن انتقال مى‏يابد.
اين «نور علم» از درخت مباركى - كه نه شرقى و نه غربى و نه يهودى و نه مسيحى است - فروغ مى‏گيرد.
و منظور از «يكاد زيتها يضى‏ء و لو لم تمسسه نار» اين است كه خاندان پيامبر هماره از دانش خود سخن مى‏گويند و مردم را به راه راست رهبرى مى‏كنند و اين پيش از آن است كه از آنان پرسش شود.
و منظور از «نور على نور» امامان راستين از آل محمد صلى الله عليه وآله مى‏باشند كه يكى پس از ديگرى مى‏آيند و از سوى خدا به نور دانش و حكمت تأييد مى‏گردند و اين رشته هدايت از آغاز آفرينش آدم تا پايان عمر جهان ادامه دارد. اينان برگزيدگانى هستند كه خدا آنان را در زمين، نماينده راستين و حقپوى خود ساخته، و حجت خود بر بندگان برگزيده است؛ به گونه‏اى كه در هيچ عصر و نسلى زمين از وجود گرانمايه آنان تهى نخواهد بود.

اين واقعيت را «ابوطالب» خطاب به پيامبر چنين سرود:
انت الأمين محمد صلى الله عليه وآله… هان اى محمد تو سالار و برگزيده‏اى نيكوكردارى؛
از برگزيدگان پاك و پاكيزه‏اى كه گرامى بودند و نسل و تبارشان پاك بود.
تو نيكبخت روزگارانى و نيكبختان تو را يارى مى‏كنند.
از زمان آدم تا كنون، هماره ارشادگر و جانشين پيامبرى در ميان ما بوده است؛ و ما گفتار آسمانى و انسانساز تو را نيك مى‏شناسيم و بدان ارج مى‏گذاريم چراكه سخن تو جاودانه است و بر اساس عدل و حق، و هرگز باطل نمى‏گردد. و تو از همان روزگار كودكى‏ات تا كنون راستگو و امانتدار بودى.
به باور ما، منظور از «شجره مباركه»اى كه در آيه شريفه آمده، عبارت از درخت تناور ايمان و پرواى خداست و خاندان گرانمايه پيامبر درخت تناورى است كه ريشه‏اش رسالت، و تنه‏اش امامت، شاخه‏هايش تنزيل، برگهايش تأويل و خدمتگزارانش جبرئيل و ميكائيل مى‏باشند.

تبیان